Uumbanda molwa etukuko lyamalaria

Nikanor Nangolo
Aavu yomalaria moshilongo oya ninga oyendji, shoka she eta uumbanda wetukuko lyomukithi omudhipagi miitopolwa moka nale kamwa li we omukithi.

Ondohotola yomalaria a tseyika nawa Dr Richard Kamwi – ngoka wo oye oambassador yombelewa tayi keelele malaria moSADC tayi fupioikwa (E8) – okwa ti ope na wo omandhindhiliko getukuko lyamalaria miilongo moka male omukithi gwa li gwa hula po thiluthilu.

E8 embwinda lyiilongo ihetatu- Namibia, Angola, Botswana, Eswatini, Mozambique, South Africa, Zambia naZimbabwe – tayi longele kumwe okuhulitha po malaria moshitopolwa okuthika mo2030.

Pomathimbo ngaka, uuministeli wuundjolowele owa tseyitha kutya Namibia okwa ndhindhilika iiponga yomalaria ya londa 12 286 noonakusa 28, noshitopolwa shokonooli osha dhengwa sha lila. Otwa dhimbulula uuministeli owa lundulula omukalo ngoka gwa longa nawa ethimbo nuule moka twa lalakanene okupombela omalukalwa gwoopelesenda 90% komumvo kehe. Nena, oye ya po nokupombela omagumbo gamwe. Otwa mono wo kutya epombelo ihali kala ko komahala hoka inaaku uvikila malaria. Omukalo nguka omashendjo gowala, ngele owa pula ndje,” Kamwi a lombwele Namibian Sun ohela kombinga yiiponga yomalaria tayi lundu moshilongo ashihe.

Okwa londodha: “Ngele omuloka tagu tengenekwa gu li ko okwo gu li, otwa tegelela malaria a kombe po oshigwana ngele itayi lundulula omulandu nguka”.

Okwa gandja uusama molwa etukuko lyombaadhilila lyomalaria kokukwatakwata kaakuyhimbinga membwinda itaya gandjal oshimaliwa kopolohalama E8, ndyoka oomvula noomvula ya yambidhidhwa koGlobal Fund. Minista guundjolowele okwa ti iilongo oyu uvanekele nale okuyambidhidha noshimaliwa shomiliona US$2 (hanga oomiliona N$34) komumvo okugandja iimaliwa yiinyangadhalwa yombelewa yoE8, ihe eyambidhidho pomathimbo ngaka kali po nande.

Okwa londodha kutya, ngele opolohalama yoE8 oya hulu ombaadhilila, otayi ka kutha iilyo-longo ompito, yokumona aanawino yomalaria noyokuninga omapekapeko.

Omiyalu tadhi shololitha

Pethimbo lyoshituthi shedhimbuluko lyEsiku lyaMalaria mUuyuni pomasiku mpaka, minista guundjolowele Dr Kalumbi Shangula okwa totha Mo iitopolwa Zambezi, Ohangwena, Kavango Uuzilo, Kavango Uuningino nOshikoto oyo uunene yi na aavu oyendji yomalaria. Kehe oshitopolwa osha lopota aavu ya konda peyovi nuumvo, naKavango Uuzilo oye awike oku na aavu yomalaria 3 300.

Oshikandjo shAndara moKavango Uuzilo osha ndhindhillike aavu 2 402, Nyangana 494 naRundu 415, sha tiwa ku ndohotola omukuluntu moshitopolwa Dr Frans Enkono Indongo.

Manga ta pandula eyokomeho, Indongo okwa holola elimbililo lye molwa aakwashigwana yamwe mboka itaya iyutha komalombwelo nokiinyangadhalwa yokukeelela omukithi, unene opolohalama yopombela.

“Opombela yongashingeyi oya pombele omagumbo goopelesenda 84%, opelesenda 1% ya kolota koshilalakanenwa shEhangano lyUundjolowele mUuyuni,” okwa ti, nota ti egwopevi ndika olye etwa kaanamagumbo mboka inaya hala momagumbo gawo mu pombelwe – ihe okwa pandula aanamagumbo oyendji sho ya kutha ombinga moshinyangadhalwa shika.

Namibian Sun iikando oyindji nuumvo, okwa kundaneke kutya omwaalu gwaavu yomalaria miitopolwa yokonooli ogwa londa. Okuthika mu Mai, aavu 630 oya pangwa miipangelo moshilongo ashihe, noonakusa 15 oya mana oondjenda dhawo molwa omukithi. Omwaalu nguka ogwa yooloka noonkondo komwalu gwomumvogu, sho aavu 287 ya taambelwa moombete noonakusa yahamano oya ndhindhilikwa.

Shangula okwa holola ndhika pedhimbuluko lyEsiku lyUundjolowele mUuyuni koRundu, ta ti kutya okuza muJanuali sigo Maarsa, muNamibia omwa pangwa aavu yomalaria 6 147. “Omwaalu gwaavu ya taambelwa moombete naamboka ya sa ogwi indjipala lwaali okuyelekanitha nomumvogu. Shika otashi limbilike unene, notwa pumbwa okulonga shomupondo tu shonopeke omwaalu nguka,” okwa ti.

Oonkambadhala dhopashitopolwa

Petameko lyomvula, ehangano lyoFaith Leader Advocacy for Malaria Elimination (FLAME), embwinda lyaaleli yopambepo taya kondjitha malaria, olya holola elimbililo lyalyo kombinga yaavu oyendji taya ehama malaria moZambezi. Oshitopolwa shika, kondandalunde, ohashi nyengwa okuungaunga nomukithi, naavu 6 855 noonakusa yahamano oya ndhindhilikwa okuza mumvogu sigo opetameko lyo2024.

Omukuluntuwiliki guundjolowele ta kwathele pethimbo ndiyaka moZambezi Yolanda Lisho okwa dhenge omuthindo kutya omukithi ogwa nika oshiponga, omanga omukuluntuwiliki gwuundjolowele mOshikoto Joshua Nghipangelwa okwi indile oshigwana shi konge omakwatho gopaunamiti kuyele konima sho moshitopolwa she mwa ndhindhilikwa aavu 256 muule wiiwike iheyali ashike. “Ongundu yambidhidhi yomoshitopolwa noyikiikandjo otadhi yamukula neulumo ketukuko lyomukithi, tadhi konakona nokulonga oshigwana kombinga yomukithi,” okwa ti pethimbo ndiyaka.

Ashike ope na etegameno. Oshikandjo shuundjolowele shaKhorixas mOshitopolwa shaKunene osha longa shomupondo mokushonopeka iiponga yomalaria nopomathimbo ngaka osha pewa epapa lyaSimon Kunene molwa iilongapondoli yayo tayi tsikile.

Epapa olya lukilwa omunawino momikithi a yambukile mo Eswatini, omapandulo otaga gandjwa koshitopolwa shoka sha shonopeka omwaalu gwaavu muule woomvula ndatu dha landulathana. Epapa ohali endele pamwe noshimaliwa US$10 000 (N$180 000) sha zi mombelewa E8.

[email protected]

Comments

Namibian Sun 2024-10-06

No comments have been left on this article

Please login to leave a comment

Premier League: Everton 0 vs 0 Newcastle | West Ham 4 vs 1 Ipswich Town | Manchester City 3 vs 2 Fulham | Leicester City 1 vs 0 Bournemouth | Brentford 5 vs 3 Wolves | Arsenal 3 vs 1 Southampton | Crystal Palace 0 vs 1 Liverpool LaLiga: Real Madrid 2 vs 0 Villarreal | Real Valladolid 1 vs 2 Rayo Vallecano | Las Palmas 0 vs 1 Celta Vigo | Getafe 1 vs 1 Osasuna | Espanyol 2 vs 1 Mallorca | Leganés 0 vs 0 Valencia SerieA: Inter Milan 3 vs 2 Torino | Atalanta 5 vs 1 Genoa | Udinese 1 vs 0 Lecce | Hellas Verona 2 vs 1 Venezia | Napoli 3 vs 1 Como European Championships Qualifying: West Bromwich Albion 0 vs 0 Millwall FC | Watford 2 vs 1 Middlesbrough | Swansea City 0 vs 0 Stoke City | Sheffield United 2 vs 0 Luton Town | Plymouth Argyle 2 vs 1 Blackburn Rovers | Derby County 2 vs 0 Queens Park Rangers | Coventry City 1 vs 2 Sheffield Wednesday | Portsmouth 1 vs 1 Oxford United | Norwich City 4 vs 0 Hull City | Burnley 0 vs 0 Preston North End | Sunderland 2 vs 2 Leeds United English Championship: West Bromwich Albion 0 vs 0 Millwall FC | Watford 2 vs 1 Middlesbrough | Swansea City 0 vs 0 Stoke City | Sheffield United 2 vs 0 Luton Town | Plymouth Argyle 2 vs 1 Blackburn Rovers | Derby County 2 vs 0 Queens Park Rangers | Coventry City 1 vs 2 Sheffield Wednesday | Portsmouth 1 vs 1 Oxford United | Norwich City 4 vs 0 Hull City | Burnley 0 vs 0 Preston North End | Sunderland 2 vs 2 Leeds United Loading... Currency: GBP to NAD 22.88 | EUR to NAD 19.17 | CNY to NAD 2.49 | USD to NAD 17.48 | DZD to NAD 0.13 | AOA to NAD 0.02 | BWP to NAD 1.28 | EGP to NAD 0.35 | KES to NAD 0.13 | NGN to NAD 0.01 | ZMW to NAD 0.65 | ZWL to NAD 0.04 | BRL to NAD 3.19 | RUB to NAD 0.18 | INR to NAD 0.21 | USD to DZD 132.61 | USD to AOA 910 | USD to BWP 13.21 | USD to EGP 48.29 | USD to KES 128.5 | USD to NGN 1656.86 | USD to ZAR 17.48 | USD to ZMW 26.4 | USD to ZWL 321 | Stock Exchange: JSE All Share Index Same 0 | Namibian Stock Exchange (NSX) Overall Index 1868.17 Down -0.05% | Casablanca Stock Exchange (CSE) MASI 14167.03 Up +0.09% | Egyptian Exchange (EGX) 30 Index 31720.5 Up +1.24% | Botswana Stock Exchange (BSE) DCI 9661.12 Same 0 | NSX: MTC 7.75 SAME | Anirep 8.99 SAME | Capricorn Investment group 17.34 SAME | FirstRand Namibia Ltd 49 DOWN 0.50% | Letshego Holdings (Namibia) Ltd 4.1 UP 2.50% | Namibia Asset Management Ltd 0.7 SAME | Namibia Breweries Ltd 31.49 UP 0.03% | Nictus Holdings - Nam 2.22 SAME | Oryx Properties Ltd 12.1 UP 1.70% | Paratus Namibia Holdings 11.99 SAME | SBN Holdings 8.45 SAME | Trustco Group Holdings Ltd 0.48 SAME | B2Gold Corporation 47.34 DOWN 1.50% | Local Index closed 677.62 UP 0.12% | Overall Index closed 1534.6 DOWN 0.05% | Osino Resources Corp 19.47 DOWN 2.41% | Commodities: Gold US$ 2 653.84/OZ DOWN -0.0008 | Copper US$ 4.54/lb UP +0.38% | Zinc US$ 3 189.00/T DOWN -0.06% | Brent Crude Oil US$ 78.66/BBP UP +0.23% | Platinum US$ 988.89/OZ DOWN -0.0035 Loading...